Remek-djelo Mihaila Bulgakova “Majstor i Margarita” spaja fantastične elemente s oštrom društvenom satirom moskovskog života 1930-ih godina. Ovaj kultni roman, koji mnogi smatraju jednim od najvažnijih djela 20. stoljeća, istovremeno prati nekoliko isprepletenih priča koje se odvijaju na različitim vremenskim i prostornim razinama.
“Majstor i Margarita” je filozofski roman koji kroz prizmu fantastike i realizma magičnog prikazuje sukob dobra i zla. Glavni zaplet prati dolazak Sotone u ateistički nastrojenu Moskvu, ljubavnu priču između Majstora i Margarite te biblijski narativ o Ponciju Pilatu.
U ovom fascinantnom djelu, Bulgakov vješto kombinira elemente fantastike, romanse i društvene kritike stvarajući višeslojnu priču koja i danas intrigira čitatelje diljem svijeta. Njegova kompleksna struktura i bogata simbolika čine ga nezaobilaznim dijelom svjetske književnosti.
Uvod u lektiru
Roman “Majstor i Margarita” predstavlja jedinstveno književno djelo koje kombinira elemente fantastike, satire i filozofske proze. Kroz višeslojnu narativnu strukturu, roman prikazuje moskovsku stvarnost 1930-ih godina isprepletenu s biblijskim i fantastičnim elementima.
Autor
Mihail Afanasjevič Bulgakov (1891-1940) stvarao je “Majstora i Margaritu” tijekom posljednjih 12 godina svog života. Rođen u Kijevu, radio je kao liječnik prije nego što se posvetio književnosti. Bulgakovljevo iskustvo života u Sovjetskom Savezu pod Staljinovom vladavinom značajno je utjecalo na tematiku romana:
- Cenzura njegovih djela rezultirala je nemogućnošću objavljivanja
- Pisao je u tajnosti, znajući da roman neće biti objavljen za njegova života
- Radio je kao dramaturg u Moskovskom umjetničkom teatru
- Završio je posljednju verziju romana nekoliko tjedana prije smrti
Žanr i književna vrsta
“Majstor i Margarita” pripada različitim književnim žanrovima što ga čini jedinstvenim u svjetskoj književnosti:
| Žanrovska odrednica | Karakteristike u romanu |
|---|---|
| Fantastični roman | Nadnaravni elementi, vragovi, vještice |
| Društvena satira | Kritika sovjetskog društva, birokracije |
| Filozofski roman | Pitanja dobra i zla, istine, morala |
| Ljubavni roman | Središnja ljubavna priča Majstora i Margarite |
| Povijesni roman | Dijelovi radnje smješteni u biblijsko doba |
Roman karakterizira složena struktura s tri glavne narativne linije koje se međusobno isprepliću: moskovska stvarnost, biblijska priča o Ponciju Pilatu te ljubavna priča Majstora i Margarite.
Mjesto i vrijeme
Roman “Majstor i Margarita” smješten je u dvije vremenske i prostorne dimenzije. Glavna radnja odvija se u Moskvi tijekom 1930-ih godina, preciznije u svibnju, kada grad postaje poprište fantastičnih događaja nakon dolaska tajanstvenog Wolanda i njegove družine.
Moskva 1930-ih predstavlja centralno mjesto radnje gdje se isprepliću sudbine ključnih likova:
- Gribojedovski dom: sastajališta moskovskih književnika
- Dom broj 302-bis u Sadovoj ulici: mjesto Wolandovog boravka
- Podrum u uličici Arbat: prebivalište Majstora
- Klinika doktora Stravinskog: mjesto gdje završavaju žrtve nadnaravnih događaja
Druga narativna linija odvija se u drevnoj Judeji, u vrijeme Poncija Pilata. Ova paralela između dva vremenska razdoblja stvara složenu mrežu značenja:
| Vremenska razina | Mjesto | Period |
|---|---|---|
| Primarna radnja | Moskva | Svibanj 1930-ih |
| Sekundarna radnja | Judeja | Vrijeme Poncija Pilata |
Bulgakov koristi kontrast između sovjetske Moskve i antičke Judeje za naglašavanje univerzalnih tema moći, istine i morala. Vrijeme radnje u Moskvi namjerno je smješteno u period sovjetske represije i kulturne cenzure, što dodaje dodatnu težinu društvenoj kritici romana.
Tema i ideja djela
Bulgakov kroz kompleksnu narativnu strukturu romana “Majstor i Margarita” istražuje vječnu borbu između dobra i zla u ljudskom društvu. Djelo se odvija na više razina stvarnosti, isprepličući fantastične i realistične elemente koji služe kao sredstvo za kritiku sovjetskog društva 1930-ih godina.
Glavna tema
Centralna tema romana je sukob dobra i zla te njihova manifestacija u ljudskoj duši. Kroz prizmu fantastičnih događaja i dolaska Sotone u Moskvu, Bulgakov secira moralne dileme totalitarnog društva. Poseban naglasak stavlja na pitanja umjetničke slobode istine u represivnom okruženju.
Sporedne teme
- Umjetnost i cenzura: Kroz lik Majstora prikazana je borba umjetnika protiv državne cenzure književnih djela
- Ljubavna priča: Veza između Majstora i Margarite simbolizira trijumf iskrene ljubavi nad društvenim ograničenjima
- Odnos stvarnosti i fantastike: Prožimanje realnog i nadnaravnog svijeta stvara složenu kritiku sovjetskog društva
- Religija i vjerovanje: Preispitivanje odnosa prema vjeri kroz paralelnu priču o Ponciju Pilatu
Ideja djela
Osnovna ideja romana je prikaz kompleksnosti ljudske prirode u susretu s moralnim izazovima. Bulgakov kroz fantastične elemente razotkriva licemjerje društvenog sistema demonstrirajući kako zlo često dolazi prerušeno u dobro.
Motivi i simboli povezani s temom
| Motiv/Simbol | Značenje |
|---|---|
| Mjesečina | Simbolizira nadnaravno i mistično |
| Vatra | Predstavlja pročišćenje i transformaciju |
| Rukopis | Symbol umjetničke istine i stvaralaštva |
| Crni mačak | Personifikacija demonskih sila |
| Bal | Kritika društvene dekadencije |
Kompozicija djela
“Majstor i Margarita” odlikuje se složenom kompozicijom koja obuhvaća dvije paralelne radnje – moskovsku i jeruzalemsku. Struktura romana temelji se na principu “romana u romanu” gdje se isprepliću stvarnost i fantastika.
Uvod
Kompozicija romana počinje u moskovskoj stvarnosti tridesetih godina 20. stoljeća dolaskom tajanstvenog profesora Volanda. Paralelno s tim, kroz Majstorov rukopis, otvara se druga narativna linija smještena u drevni Jeruzalem.
Zaplet
Radnja se razvija kroz nekoliko ključnih tokova:
Moskovska linija:
- Dolazak Volanda i njegove pratnje
- Susret Majstora i Margarite
- Događaji u MASSOLIT-u
- Sotonin bal
Jeruzalemska linija:
- Suđenje Ješui Ha-Nocriju
- Poncije Pilat i njegove moralne dileme
- Pogubljenje na Golgoti
Vrhunac
Kulminacija radnje događa se tijekom Sotoninog bala gdje Margarita preuzima ulogu kraljice. Paralelno s tim, u jeruzalemskoj liniji vrhunac predstavlja Pilatova odluka o Ješuinom pogubljenju. Oba narativna toka spajaju se u trenutku kada Margarita uspijeva spasiti Majstora.
Rasplet
Narativne linije razrješavaju se kroz:
- Oslobođenje Majstora iz ludnice
- Konačni susret Majstora i Margarite
- Pilatovo iskupljenje nakon 2000 godina
Zaključak
Struktura romana završava spajanjem obje narativne linije u cjelinu. Voland napušta Moskvu, Majstor dovršava svoj roman o Pilatu, a protagonisti pronalaze svoj “vječni dom”.
Kratki sadržaj
Roman se odvija kroz dvije paralelne radnje koje se isprepliću u Moskvi 1930-ih godina. U prvoj narativnoj liniji, tajanstveni profesor Woland, koji je zapravo Sotona, dolazi u sovjetsku Moskvu sa svojom svitom. Njegovi pratitelji uključuju Azazella, demona-ubojicu, i Behemota, ogromnog crnog mačka koji hoda na dvije noge.
Woland i njegova svita izazivaju kaos u moskovskom književnom društvu MASSOLIT, razotkrivajući pohlepu, korupciju i licemjerje sovjetske elite. Kroz niz nadnaravnih događaja i manipulacija, oni stvaraju nered u gradu, istovremeno testiraju moral i karakter stanovnika.
U drugoj narativnoj liniji pratimo Majstora, nadarenog pisca koji je napisao roman o Ponciju Pilatu. Nakon što je njegovo djelo odbijeno zbog cenzure, Majstor završava u psihijatrijskoj bolnici. Njegova ljubavnica Margarita, očajna zbog njegovog nestanka, pristaje postati kraljica Sotoninog bala u zamjenu za Majstorovo oslobođenje.
Paralelno s moskovskom pričom odvija se i biblijska priča iz Majstorovog romana, koja prati posljednje dane Ješue Ha-Nocrija (Isusa) i moralne dileme Poncija Pilata. Ova priča služi kao ogledalo suvremenim događajima u Moskvi, istražujući teme kukavičluka, istine i moralne odgovornosti.
Wolandova prisutnost u Moskvi kulminira velikim balom pod punim mjesecom, gdje Margarita kao domaćica dočekuje najgore grešnike iz povijesti. Nakon bala, Woland ispunjava svoj dio pogodbe, ujedinjujući Majstora i Margaritu te im darujući vječni mir, dok Poncije Pilat konačno dobiva svoje iskupljenje nakon 2000 godina čekanja.
Redoslijed događaja
Radnja romana “Majstor i Margarita” odvija se kroz nekoliko ključnih epizoda koje grade složenu narativnu strukturu:
- Susret na Patrijaršijskim ribnjacima
- Berlioz i pjesnik Bezdomni susreću misterioznog stranca Wolanda
- Woland najavljuje Berliozovu smrt koja se ubrzo ostvaruje
- Bezdomni, traumatiziran događajem, završava u psihijatrijskoj ustanovi
- Pojava Majstora
- Bezdomni u bolnici upoznaje pisca koji se predstavlja kao Majstor
- Majstor priča svoju životnu priču o romanu i ljubavi prema Margariti
- Saznajemo o njegovom slomu nakon negativnih kritika romana
- Margaritina transformacija
- Margarita prihvaća Wolandovu ponudu da postane kraljica sotonskog bala
- Pretvara se u vješticu uz pomoć čarobne kreme
- Predvodi bal punog mjeseca kao domaćica
| Narativna linija | Glavni likovi | Ključni događaji |
|---|---|---|
| Moskovska priča | Woland, Bezdomni, Berlioz | Dolazak Sotone, kaos u Moskvi |
| Ljubavna priča | Majstor, Margarita | Pisanje romana, razdvajanje, ponovni susret |
| Biblijska priča | Poncije Pilat, Ješua | Suđenje, raspeće, iskupljenje |
Događaji se isprepliću kroz tri paralelne priče koje se odvijaju simultano, stvarajući kompleksnu mrežu odnosa između likova. Wolandov dolazak u Moskvu pokreće lavinu događaja koji razotkrivaju pravu prirodu moskovskog društva 1930-ih godina.
Analiza likova
Likovi u romanu “Majstor i Margarita” predstavljaju složenu mrežu osobnosti koje se kreću između stvarnog i fantastičnog svijeta. Njihovi međusobni odnosi grade kompleksnu strukturu koja nosi duboku simboliku i značenje.
Glavni likovi
Majstor:
- Neimenovani protagonist romana
- Profesionalni povjesničar pretvoren u književnika
- Autor romana o Ponciju Pilatu i Ješui Ha-Nocriju
- Žrtva oštre književne kritike koja ga vodi u očaj
- Odbacuje vlastito ime koje mu je dala Margarita
Margarita:
- Supruga uglednog inženjera
- Nezadovoljna svojim privilegiranim životom
- Bezuvjetno zaljubljena u Majstora
- Spremna sklopiti pakt s Wolandom za spas voljenog
- Simbol bezuvjetne ljubavi i požrtvovnosti
Sporedni likovi
Woland i njegova svita:
- Profesor crne magije (Sotona u ljudskom obliku)
- Behemot – divovski crni mačak
- Korovjev-Fagot – demon prerušen u prevoditelja
- Azazello – demon-ubojica
- Hella – vještica-služavka
Moskovsko društvo:
- Berlioz – urednik književnog časopisa
- Ivan Bezdomni – mladi pjesnik
- Stravinskij – ravnatelj psihijatrijske bolnice
- Latunski – književni kritičar
- Rimski – financijski direktor Varijetea
Odnosi između likova
Centralne veze:
- Majstor i Margarita – ljubavni par koji prkosi društvenim normama
- Woland i moskovsko društvo – odnos manipulatora i žrtava
- Margarita i Wolandova svita – savezništvo iz nužde
- Antagonizam između Majstora i književnih kritičara
- Sukob Wolanda s predstavnicima sovjetskog sustava
- Transformacija odnosa Ivana Bezdomnog prema Majstoru
Stil i jezik djela
Bulgakov u romanu “Majstor i Margarita” stvara jedinstveni književni izričaj koji spaja različite stilske elemente, žanrove i narativne tehnike. Njegov bogati jezični izraz kombinira elemente fantastike, satire i filozofske proze, stvarajući kompleksno književno tkivo.
Stilske figure i izražajna sredstva
Bulgakov koristi širok spektar stilskih figura za oblikovanje svoje pripovijesti:
- Simbolizam: Mjesečina simbolizira nadnaravno, vatra predstavlja pročišćenje, a crni mačak utjelovljuje demonske sile
- Ironija: Prožima cijeli roman kroz satirični prikaz moskovskog društva 1930-ih
- Metafore: Rukopis simbolizira umjetničku istinu i besmrtnost umjetničkog djela
- Alegorija: Wolandov bal predstavlja alegoriju društvene dekadencije sovjetskog društva
Narativne tehnike
Roman karakterizira složena narativna struktura:
- Paralelno pripovijedanje: Tri narativne linije koje se međusobno isprepliću
- Vremenske razine: Izmjenjivanje biblijske prošlosti i moskovske sadašnjosti
- Pripovjedačka perspektiva: Kombinacija sveznajućeg pripovjedača i unutarnje fokalizacije
- Montaža: Naglo prebacivanje između različitih vremenskih i prostornih razina
Ton i atmosfera
- Mračni humor: Satirični prikaz sovjetske birokracije i društvenih institucija
- Misterioznost: Stvaranje napetosti kroz nadnaravne događaje i pojave
- Kontrasti: Izmjena komičnih i tragičnih scena
- Groteskni elementi: Spoj fantastičnog i realnog u prikazu likova i događaja
Simbolika i motivi
Roman “Majstor i Margarita” predstavlja bogatu riznicu simbolike koja produbljuje značenje djela kroz kompleksne motive i alegorijske prikaze. Kroz pomno odabrane simbole Bulgakov gradi višeslojnu kritiku društva i ljudske prirode.
Simboli u djelu
Simbolički elementi u romanu nose duboka značenja koja se prožimaju kroz cijelu narativnu strukturu:
- Margarita – utjelovljenje bezuvjetne ljubavi i požrtvovnosti, spremna na pakt s vragom radi svoje ljubavi prema Majstoru
- Voland – personifikacija pravde i sudbine, djeluje kao katalizator istine u korumpiranom društvu
- Majstor – simbol progonјenog umjetnika i intelektualca u totalitarnom režimu
- Sotonski bal – predstavlja preobrazbu i razotkrivanje prave prirode moskovskog društva
Motivi
Ključni motivi koji se ponavljaju kroz roman:
- Mjesečina – povezuje različite vremenske i prostorne razine priče
- Vatra – simbol pročišćenja i transformacije
- Rukopis – predstavlja umjetničku istinu koja ne može biti uništena
- Crni mačak – utjelovljenje demonskih sila i nadnaravnog
- Moskva – grad kao simbol represije i moralne degradacije
Alegorija i metafora
- Wolandov dolazak alegorijski predstavlja sud nad moskovskim društvom
- Majstorov roman o Ponciju Pilatu metaforički prikazuje odnos umjetnika prema vlasti
- Margaritina transformacija u vješticu simbolizira oslobođenje od društvenih okova
- Gribojedov alegorijski predstavlja institucionalnu kontrolu umjetnosti
Povijesni, društveni i kulturni kontekst
Sovjetski Savez 1920-ih i 1930-ih godina predstavlja mračno razdoblje represije umjetničkog stvaralaštva koje je direktno utjecalo na nastanak “Majstora i Margarite”. Staljinov režim provodio je strogu kontrolu nad svim aspektima društvenog života, s posebnim naglaskom na književno stvaralaštvo i umjetničko izražavanje.
Komunistička partija nametnula je socijalistički realizam kao jedini prihvatljivi književni pravac, što je rezultiralo:
- Cenzurom nepoćudnih djela
- Progonima umjetnika koji odstupaju od zadanih normi
- Zabranom objavljivanja djela koja kritiziraju sustav
- Uniformiranim književnim izrazom bez umjetničke slobode
Bulgakov je pisao svoj roman u tajnosti, svjestan da njegovo djelo predstavlja direktnu kritiku tadašnjeg društvenog poretka. Kroz fantastične elemente i alegoriju, autor je uspješno maskirao oštru društvenu kritiku:
| Aspekt društva | Prikaz u romanu |
|---|---|
| Politička represija | Progon Majstora |
| Cenzura | Spaljivanje rukopisa |
| Korupcija | Moskovsko književno društvo |
| Ideološka kontrola | Gribojedov |
Kulturni kontekst romana dodatno je naglašen kroz složenu mrežu referenci na rusku književnu tradiciju, biblijsku tematiku i narodne predaje. Bulgakov vješto koristi ove elemente kako bi stvorio višeslojno djelo koje nadilazi svoju epohu, istovremeno pružajući preciznu sliku sovjetskog društva pod Staljinovom vladavinom.
Interpretacija i kritički osvrt
Roman “Majstor i Margarita” predstavlja višeslojnu kritiku sovjetskog društva kroz kompleksnu mrežu alegorija i simbola. Bulgakov koristi fantastične elemente kako bi zaobišao cenzuru i predstavio oštru kritiku totalitarnog režima.
Kroz lik Majstora, autor progovara o položaju umjetnika u represivnom društvu. Majstor predstavlja arhetip progonjenog stvaratelja čiji je roman o Ponciju Pilatu metafora za umjetničku istinu koja se suprotstavlja službenoj ideologiji.
Margarita simbolizira transformativnu moć ljubavi i žrtve. Njezina preobrazba u vješticu ilustrira oslobođenje od društvenih konvencija kroz:
- Odbacivanje materijalističkog života
- Prihvaćanje nadnaravnih moći
- Bezuvjetnu predanost umjetnosti i ljubavi
Wolandov dolazak u Moskvu razotkriva:
| Aspekt društva | Manifestacija u romanu |
|---|---|
| Korupcija | Sotonski bal |
| Licemjerje | Reakcije moskovske elite |
| Represija | Progon umjetnika |
| Cenzura | Uništavanje Majstorovog romana |
Biblijska priča o Ponciju Pilatu služi kao alegorijski prikaz moralnog kukavičluka i odnosa između vlasti i istine. Kroz paralelu između antičkog Jeruzalema i suvremene Moskve, Bulgakov uspostavlja univerzalnu kritiku političkog oportunizma.
Fantastični elementi romana omogućuju autoru da:
- Zaobiđe cenzuru kroz alegoriju
- Stvori višeznačnu kritiku društva
- Kombinira realizam s nadnaravnim
- Ispreplete različite narativne razine
Bulgakovljeva majstorska uporaba satire i groteske razotkriva apsurde sovjetskog društva, dok istovremeno stvara univerzalnu pripovijest o umjetničkoj slobodi, moralnoj odgovornosti i trijumfu ljubavi nad represijom.
Vlastiti dojam i refleksija
“Majstor i Margarita” predstavlja fascinantnu kritiku društva kroz prizmu fantastike i realizma. Bulgakovljevo majstorsko isprepletanje stvarnosti i nadnaravnog stvara jedinstveni književni doživljaj koji ostavlja snažan dojam na čitatelja.
Posebno upečatljiv element romana je način na koji Bulgakov koristi fantastične elemente za prikaz surove stvarnosti moskovskog društva 1930-ih godina. Wolandov dolazak djeluje kao katalizator koji razotkriva licemjerje, korupciju i moralnu degradaciju društvenih institucija.
Ljubavna priča između Majstora i Margarite nosi snažnu emotivnu težinu. Margaritina bezuvjetna predanost i spremnost da žrtvuje sve za svoju ljubav stvara dramatičan kontrast prema oportunizmu i kukavičluku drugih likova u romanu.
Paralelna priča o Ponciju Pilatu posebno je intrigantna jer:
- Služi kao ogledalo suvremenih moralnih dilema
- Postavlja univerzalna pitanja o istini i odgovornosti
- Povezuje biblijski narativ sa suvremenom društvenom kritikom
Satirički elementi romana ostaju jednako relevantni i danas. Bulgakovljev prikaz birokratske kontrole umjetnosti, cenzure i konformizma društva rezonira s modernim čitateljima koji prepoznaju slične obrasce u vlastitom okruženju.
Kroz složenu mrežu likova i događaja, roman stvara bogatu tapiseriju ljudskih slabosti, hrabrosti i transformacije. Wolandova svita funkcionira kao instrument pravde, razotkrivajući pravu prirodu ljudi kroz njihove reakcije na nadnaravne događaje.
