Miroslav Krleža svojim remek-djelom “Kraljevska ugarska domobranska novela” donosi potresnu priču o životu unutar austrougarske vojske početkom 20. stoljeća. Kroz oči kadeta Karla Horvata mlađeg otkriva se mračna stvarnost vojničkog života i sukob između osobnih uvjerenja i vojničke dužnosti.
“Kraljevska ugarska domobranska novela” predstavlja antiratnu novelu objavljenu 1921. godine u zbirci “Hrvatski bog Mars”. Djelo kritizira militarizam i besmislenost rata kroz sudbinu mladog kadeta koji se suočava s brutalnom stvarnošću vojničkog života u austrougarskoj vojsci.
Krležin beskompromisni stil i snažna društvena kritika čine ovo djelo jednim od najvažnijih tekstova hrvatske ratne proze. Njegov naturalistički prikaz vojske i psihološka karakterizacija likova postavili su nove standarde u hrvatskoj književnosti.
Uvod u lektiru
“Kraljevska ugarska domobranska novela” predstavlja jedno od najznačajnijih djela hrvatske ratne proze koja kroz naturalističke opise razotkriva surovu stvarnost vojničkog života u Austro-Ugarskoj Monarhiji.
Autor
Miroslav Krleža (1893-1981) napisao je ovo djelo temeljem vlastitog iskustva iz kadetske škole u Pečuhu. Kao jedan od najistaknutijih hrvatskih književnika 20. stoljeća, Krleža je poznat po svojoj oštroj kritici društva i militarizma. Njegovo bogato književno stvaralaštvo uključuje romane, drame, poeziju i eseje, a “Kraljevska ugarska domobranska novela” nastala je u njegovoj ranoj stvaralačkoj fazi.
Žanr i književna vrsta
Djelo pripada ratnoj prozi s elementima:
- Psihološke novele
- Ekspresionističke proze
- Društvene kritike
- Naturalističkog pripovijedanja
Karakteristike djela:
| Element | Opis |
|---|---|
| Forma | Novela |
| Stil | Naturalističko-ekspresionistički |
| Naracija | Linearna s retrospekcijom |
| Perspektiva | Subjektivna |
| Tematika | Antimilitaristička |
Krleža koristi naturalističke opise za prikaz vojne stvarnosti te ekspresionističke elemente pri opisivanju unutarnjih stanja likova. Tekst kombinira dokumentarističku preciznost s emotivnim nabojem koji pojačava njegov antimilitaristički stav.
Mjesto i vrijeme
“Kraljevska ugarska domobranska novela” smješta svoju radnju u precizno određen prostor i vrijeme. Radnja se odvija u Zagrebu i njegovoj neposrednoj okolici, specifično u tada perifernim naseljima Kustošija i Vrbik. Ova lokacija pruža autentičan prikaz zagrebačkog predgrađa s početka 20. stoljeća.
Temporalni okvir novele obuhvaća jedan februarski dan tijekom Prvog svjetskog rata. Kroz blatnjave zagrebačke puteve satnik Jugović vodi svoju satniju u maršu, što stvara mračnu atmosferu tipičnu za ratno doba.
Prostorne karakteristike:
- Zagreb kao glavno središte radnje
- Periferijska naselja Kustošija i Vrbik
- Blatnjavi putevi i ceste
- Ruralno-urbani kontrast tadašnjeg Zagreba
Vremenske odrednice:
- Februar (mjesec radnje)
- Period Prvog svjetskog rata
- Jedan dan kao vremenski okvir
- Zimsko godišnje doba
Krleža majstorski koristi ove prostorno-vremenske koordinate za stvaranje atmosfere koja pojačava antimilitaristički ton novele. Zimski ambijent i blatnjavi putevi simbolički predstavljaju težinu i besmislenost ratnog pohoda, dok izbor periferijskih lokacija naglašava marginaliziranost običnog vojnika u ratnom stroju.
Tema i ideja djela
“Kraljevska ugarska domobranska novela” predstavlja snažnu kritiku militarizma i ratne stvarnosti kroz prizmu austrougarske vojske početkom 20. stoljeća. Krležin antimilitaristički stav prožima cijelo djelo, razotkrivajući besmislenost rata i dehumanizaciju pojedinca u vojnom sustavu.
Glavna tema
Središnja tema novele je bespoštedna kritika rata i vojne hijerarhije unutar Austro-Ugarske Monarhije. Krleža secira vojni sustav prikazujući ga kao mehanizam koji uništava ljudsko dostojanstvo. Poseban naglasak stavlja na besmislenost ratovanja i degradaciju ljudskosti kroz rigidnu vojnu strukturu.
Sporedne teme
- Društvena nepravda: Prikaz klasnih razlika između običnih vojnika i časnika
- Manipulacija pojedincem: Eksploatacija domobrana kao “topovskog mesa”
- Korupcija sustava: Nekompetentnost vojnog vodstva i zlouporaba položaja
- Psihološka dezintegracija: Utjecaj vojne službe na mentalno zdravlje vojnika
Ideja djela
Temeljna ideja djela je prikaz apsurdnosti ratovanja i kritika militarističkog društva. Krleža kroz naturalističke opise i psihološku karakterizaciju likova razotkriva:
- Besmislenost vojne hijerarhije
- Dehumanizaciju pojedinca u ratnom stroju
- Uzaludnost žrtvovanja za tuđe interese
Motivi i simboli povezani s temom
Dominantni motivi:
- Blato kao simbol degradacije ljudskog duha
- Uniforma kao znak gubitka individualnosti
- Marš kroz zimu kao metafora besciljnosti
- Kustošija i Vrbik – simboli marginalnosti običnog vojnika
- Satnik Jugović – simbol korumpiranog sustava
- Kadet Horvat – simbol pobune protiv besmislenog autoriteta
Kompozicija djela
Kompozicija “Kraljevske ugarske domobranske novele” temelji se na linearnoj strukturi s iterativnim elementima koji naglašavaju monotoniju vojničkog života. Krleža gradi priču kroz ponavljajuće prizore koji stvaraju dojam začaranog kruga besmisla.
Uvod
Novela započinje opisom tmurnog februarskog jutra u Zagrebu, gdje se predstavlja satnik Jugović i njegova satnija. Uvodna scena postavlja mračnu atmosferu kroz naturalističke opise blata, kiše i sivila koje okružuje vojnike tijekom marša.
Zaplet
Radnja se razvija kroz seriju repetitivnih događaja:
- Marširanje satnije kroz blatnjave puteve
- Česte promjene naredbi koje stvaraju konfuziju
- Satnikovi napadi bijesa zbog nespretnosti vojnika
- Očitovanje neorganiziranosti i kaosa unutar jedinice
Vrhunac
Kulminacija napetosti događa se kroz:
- Eskalaciju satnikove nervoze
- Sve izraženiju nefunkcionalnost vojne jedinice
- Pojačavanje besmislenosti vojnih vježbi
- Potpuni raspad komunikacije između nadređenih i vojnika
Rasplet
Završni dio novele karakterizira:
- Potpuna dezintegracija vojne discipline
- Fizička i psihička iscrpljenost vojnika
- Satnikovo konačno suočavanje s neuspjehom
- Prikaz potpune uzaludnosti vojnih napora
Zaključak
Kompozicijska struktura završava ciklički, vraćajući se na početnu točku beznađa i besmisla. Krleža koristi ovu kružnu strukturu kako bi naglasio uzaludnost militarističkog sustava i dehumanizaciju pojedinca unutar vojne hijerarhije.
Kratki sadržaj
Radnja novele prati satnika Dušana Jugovića i njegovu satniju u okviru kraljevske ugarske domobranske jedinice. Kroz nekoliko ključnih scena otkriva se prava priroda vojnog života i odnosa unutar satnije.
Ekspozicija
Satnik Jugović stoji na brežuljku iznad Zagreba promatrajući okolicu. Njegov položaj na uzvisini simbolizira njegovu autoritativnu poziciju, no istovremeno otkriva unutarnju prazninu. Kao ohol i pokvaren oficir, Jugović žudi za priznanjima i odlikovanjima koja bi potvrdila njegovu važnost. Njegova frustracija proizlazi iz raskoraka između željenog ugleda i stvarnog stanja u satniji.
Glavni dio radnje
Satnija pod Jugovićevim zapovjedništvom predstavlja sliku potpune vojničke apatije. Domobrani mehanički izvršavaju naredbe bez razumijevanja ili interesa za ratne ciljeve. Jugović pokušava nametnuti strogu disciplinu koristeći Vježbovnik za kraljevsku mađarsku domobransku pješadiju, no suočava se s:
- Neznanjem i nespretnošću domobrana
- Opštom ravnodušnošću prema vojnim pravilima
- Otporom prema besmislenim naredbama
- Nedostatkom vojne obuke i discipline
Jugovićevi pokušaji uspostavljanja reda rezultiraju još većim kaosom, otkrivajući besmislenost militarističkog sustava i dehumanizaciju vojnika unutar njega.
| Elementi radnje | Karakteristike |
|---|---|
| Vrijeme radnje | Jedan februarski dan |
| Mjesto radnje | Zagreb i okolica |
| Glavni lik | Satnik Dušan Jugović |
| Sporedni likovi | Domobrani u satniji |
| Glavni motivi | Vojnička disciplina, apatija, besmisao rata |
Redoslijed događaja
Radnja novele odvija se kroz niz ključnih događaja tijekom jednog kišnog februarskog dana. Satnik Jugović vodi svoju satniju kroz blatnjave zagrebačke ulice, posebno oko naselja Kustošija i Vrbik.
Glavni događaji u noveli:
- Jutarnje postrojavanje i smotra satnije:
- Satnik Jugović vrši pregled vojnika
- Kritizira njihov neuredan izgled
- Izdaje stroge zapovijedi
- Marš kroz zagrebačku periferiju:
- Kretanje prema Kustošiji
- Vojnici gaze po dubokom blatu
- Teški uvjeti marširanja po kiši
- Razvoj sukoba:
- Jugović pokazuje sve veće nezadovoljstvo
- Domobrani izvršavaju naredbe s otporom
- Raste napetost između zapovjednika i vojnika
- Kulminacija napetosti:
- Satnikovi napadi bijesa postaju učestaliji
- Disciplina u satniji se raspada
- Vojnici pokazuju znakove iscrpljenosti
| Lokacija | Događaj | Reakcija vojnika |
|---|---|---|
| Zagreb | Jutarnja smotra | Pasivan otpor |
| Kustošija | Marš po blatu | Umor i nezadovoljstvo |
| Vrbik | Vježbe | Potpuna iscrpljenost |
Kroz ove događaje Krleža gradi sliku besmislenosti vojničkog života i postupnog raspada vojne discipline. Satnik Jugović koristi svoj autoritet na pogrešan način što dovodi do sve većeg jaza između njega i njegovih podređenih.
Analiza likova
Krležina “Kraljevska ugarska domobranska novela” donosi kompleksne likove koji predstavljaju različite aspekte vojnog sustava. Karakterizacija likova otkriva duboku kritiku militarizma i društvenih odnosa unutar austrougarske vojske.
Glavni likovi
Satnik Dušan Jugović
- Centralna figura novele koja utjelovljuje korumpiranost vojnog sustava
- Ohol časnik opsjednut formalnostima i vojničkim pravilima
- Žudi za priznanjima i odlikovanjima koja mu izmiču unatoč dugogodišnjoj službi
- Karakterizira ga bezličnost i strogo pridržavanje Reglemana
Poručnik Kukolj
- Nezavršeni student prava koji postaje vojni službenik
- Konformist bez vlastitog stava i inicijative
- Karijera mu ovisi o protekciji nadređenih
- Tipičan birokrat zarobljen u vojnom sustavu
Vodnik Repić
- Mlad i ambiciozan vojnik kojeg Jugović manipulira
- Pridobiven za vojsku nakon Jugovićeve večere
- Predstavlja nove snage koje sustav korumpira
Sporedni likovi
Domobrani
- Kolektivni lik koji predstavlja potlačene vojnike
- Žrtve besmislenog sustava i časničke samovolje
- Suočavaju se s teškim uvjetima i degradacijom
Časnici
- Predstavnici vojne hijerarhije
- Održavaju sustav kroz slijepo poštivanje pravila
- Pokazuju različite stupnjeve korumpiranosti
Odnosi između likova
Hijerarhijski odnosi
- Stroga vojna subordinacija određuje sve interakcije
- Jugović dominira nad podređenima kroz prisilu
- Kukolj održava poziciju kroz dodvoravanje nadređenima
- Jugović kontrolira Repića kroz materijalne povlastice
- Časnici koriste položaj za osobnu korist
- Domobrani trpe psihičko i fizičko zlostavljanje nadređenih
Stil i jezik djela
Miroslav Krleža u “Kraljevskoj madžarskoj domobranskoj noveli” koristi ekspresionistički stil koji dominira njegovim ranim stvaralaštvom. Jezik djela karakterizira direktnost izražavanja bez kompromisa u prikazivanju brutalnosti ratnog života.
Stilske figure i izražajna sredstva
Krležin tekst obiluje snažnim stilskim figurama:
- Ironija i satira prožimaju opise austrijske vlasti i vojničke hijerarhije
- Metafore blata i gnjileži naglašavaju degradaciju ljudskog duha
- Naturalistički opisi prikazuju surovu realnost vojničkog života
- Hiperbole pojačavaju dojam užasa ratne stvarnosti
- Kontrasti između službene retorike i stvarnog stanja na terenu
Narativne tehnike
Pripovjedački postupci uključuju:
- Izmjenu perspektiva između objektivnog pripovjedača i unutarnjih monologa
- Retrospektivne elemente koji osvjetljavaju pozadinu događaja
- Detaljne opise atmosfere i ambijenta
- Gradaciju napetosti kroz ponavljajuće motive
- Fragmentarnu naraciju koja pojačava dojam kaosa
Ton i atmosfera
- Mračna atmosfera stvara se kroz opise tmurnog vremena i blatnjavih puteva
- Pesimistički ton prevladava u prikazima međuljudskih odnosa
- Kritički odnos prema vojnom sustavu izražava se kroz gorke komentare
- Cinizam u opisima vojne hijerarhije i discipline
- Tjeskobno ozračje pojačava se kroz naturalistične opise vojničke svakodnevice
Simbolika i motivi
“Kraljevska ugarska domobranska novela” obiluje bogatom simbolikom koja naglašava antimilitarističku poruku djela. Krleža koristi različite simbole i motive kako bi prikazao degradaciju ljudskog duha u vojnom sustavu.
Simboli u djelu
Satnik Jugović predstavlja simbol korumpiranog vojnog sustava i zlouporabe moći. Njegova figura utjelovljuje frustraciju i nezadovoljstvo proizašlo iz neispunjenih ambicija u vojnoj karijeri. Domobrani simboliziraju potlačenu masu koja bespogovorno izvršava besmislene zapovijedi, što naglašava kolektivnu nemoć običnog vojnika. Marširanje kroz blato postaje simbol uzaludnosti i monotonije vojničkog života.
Motivi
Dominantni motivi u noveli uključuju:
- Blato: Sveprisutni motiv koji simbolizira degradaciju ljudskog duha
- Uniforma: Označava gubitak individualnosti i osobnosti
- Kiša: Naglašava tmurnu atmosferu i bezizlaznost situacije
- Periferija: Kustošija i Vrbik kao motivi marginalizacije običnog vojnika
Alegorija i metafora
Krleža vješto koristi alegoriju vojne hijerarhije kao prikaz društvene nepravde. Metaforički elementi uključuju:
- Marširanje kroz blato kao metafora besmislenog kretanja kroz život
- Jugovićevi napadi bijesa kao metafora raspadanja vojnog sustava
- Zimski ambijent kao metafora hladnoće i bezdušnosti militarističkog društva
Cijela novela funkcionira kao alegorija na besmislenost rata i vojnog sustava, gdje svaki element priče nosi dublje značenje kritike društvenih odnosa u austrougarskoj vojsci.
Povijesni, društveni i kulturni kontekst
Kraljevska ugarska domobranska novela nastaje u složenom povijesnom trenutku raspada Austro-Ugarske Monarhije tijekom Prvog svjetskog rata. Krleža kroz ovo djelo oslikava brutalnu stvarnost austrougarske vojske kroz tri ključne dimenzije:
Povijesni okvir:
- Period završetka Prvog svjetskog rata (1918.)
- Raspad Austro-Ugarske Monarhije
- Transformacija političkog sustava u Hrvatskoj
- Militarizacija društva i prisilna mobilizacija
Društvena struktura:
- Hijerarhijski odnosi unutar vojne jedinice
- Dominacija mađarskog jezika u vojsci
- Klasne razlike između časnika i običnih vojnika
- Eksploatacija seljaka-domobrana iz Zagorja
Kulturološki elementi:
- Sukob hrvatske i mađarske kulture
- Jezična barijera kao sredstvo opresije
- Mentalitet podređenosti prema austro-ugarskoj vlasti
- Birokratska rigidnost vojnog sustava
Krleža kroz lik satnika Jugovića predstavlja tipičnog predstavnika korumpiranog sustava koji perpetuira nasilje nad podređenima. Njegova karakterizacija odražava duboke društvene podjele toga vremena, gdje časnici iz privilegiranih slojeva društva zlostavljaju običnog vojnika. Novela tako postaje snažna kritika militarizma kroz prikaz degradacije ljudskog duha u ratnim okolnostima.
| Aspekt | Manifestacija u noveli |
|---|---|
| Vojni sustav | Hijerarhijska opresija |
| Društvo | Klasna nejednakost |
| Kultura | Jezična dominacija |
| Politika | Birokratska korumpiranost |
Kroz naturalističke opise vojne stvarnosti i ekspresionističke elemente koji prikazuju psihološka stanja likova, Krleža gradi kompleksnu sliku društva u raspadu. Njegova kritika nije usmjerena samo na vojni sustav, već na cjelokupno društveno uređenje koje omogućava takvu dehumanizaciju.
Interpretacija i kritički osvrt
Krležina “Kraljevska ugarska domobranska novela” predstavlja britku kritiku militarizma kroz složenu mrežu likova i simbola. Središnji lik satnika Jugovića utjelovljuje korumpiranost vojnog sustava, dok njegova satnija simbolizira potlačene mase u rigidnoj vojnoj hijerarhiji.
Novela gradi svoj antimilitaristički stav kroz tri ključne razine:
- Strukturalna razina:
- Linearna kompozicija s ponavljajućim elementima
- Naturalistički opisi blatne zagrebačke periferije
- Izmjena perspektiva između likova različitih hijerarhijskih pozicija
- Simbolička razina:
- Blato kao metafora degradacije ljudskog duha
- Uniforma kao simbol gubitka individualnosti
- Kustošija i Vrbik kao prostori marginalizacije
- Psihološka razina:
- Dezintegracija vojne discipline
- Unutarnji sukobi likova
- Postupno gubljenje ljudskosti pod pritiskom sustava
Krleža majstorski spaja ekspresionističke i naturalističke elemente u prikazu vojničke stvarnosti. Kroz lik satnika Jugovića razotkriva patologiju moći i autoriteta, dok kroz domobrane prikazuje tragičnu sudbinu običnog čovjeka u ratnom stroju.
| Književni elementi | Funkcija u djelu |
|---|---|
| Naturalizam | Prikaz brutalne vojne stvarnosti |
| Ekspresionizam | Izražavanje unutarnjih stanja likova |
| Simbolizam | Kritika društvenog sistema |
Posebno je značajna Krležina uporaba jezika koji kombinira vojničku terminologiju s lokalnim govorom, stvarajući autentičan prikaz vojne sredine. Ironija i sarkazam prožimaju djelo, naglašavajući apsurdnost ratne stvarnosti i vojničkog života.
Društvena kritika u noveli seže daleko izvan vojnih okvira, zadirući u probleme klasne nejednakosti i nacionalnog identiteta unutar Austro-Ugarske Monarhije. Kroz prizmu jednog dana u životu satnije, Krleža secira kompleksne društvene odnose i mehanizme opresije.
Vlastiti dojam i refleksija
Krležina “Kraljevska ugarska domobranska novela” ostavlja snažan dojam kroz naturalistički prikaz vojničkog života i bespoštednu kritiku militarizma. Ekspresionistički stil pisanja i brutalni opisi stvaraju mučnu atmosferu koja čitatelja suočava s besmislenošću rata i vojnog sustava.
Posebno upečatljiv element novele predstavlja karakterizacija likova kroz koje Krleža gradi višeslojnu kritiku društva. Satnik Jugović, kao središnji lik, utjelovljuje sve negativnosti korumpiranog sustava – od bahatosti do potpunog gubitka ljudskosti. Njegovi napadi bijesa i degradirajući odnos prema vojnicima stvaraju osjećaj gađenja prema militarističkom aparatu.
Simbolika blata i kiše pojačava tmurnu atmosferu djela:
- Blato simbolizira degradaciju ljudskog duha
- Uniforma predstavlja gubitak individualnosti
- Kustošija i Vrbik naglašavaju marginalnost običnog vojnika
- Kiša podcrtava beznadnost situacije
Iterativna struktura novele efektno dočarava monotoniju i uzaludnost vojničkog života. Ponavljajući prizori marširanja kroz blatnjave puteve i besmislene naredbe stvaraju osjećaj zarobljenosti u začaranom krugu militarističkog sustava.
Krležin beskompromisni stil i direktnost u prikazivanju ratne stvarnosti čine ovo djelo izuzetno aktualnim i danas. Kroz brutalne opise i psihološku karakterizaciju likova, novela nas suočava s univerzalnim pitanjima ljudske prirode, autoriteta i smisla ratovanja.
